جواب: پاسخ این سؤال را مى توان با توجه به آیه 21 سوره «طور» بدست آورد. خداوند مى فرماید: «کسانى که ایمان آوردند، و فرزندانشان به پیروى از آنها ایمان اختیار کردند، ما فرزندانشان را در بهشت، به آنها ملحق مى کنیم، بى آنکه از عمل آنها چیزى بکاهیم» (وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ بِإِیمان أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ ما أَلَتْناهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَیْء).

این نیز، خود یک نعمت بزرگ است که انسان، فرزندان با ایمان و مورد علاقه اش را در بهشت در کنار خود ببیند، و از انس با آنها لذت برد، بى آنکه از اعمال او چیزى کاسته شود.

از تعبیرات آیه، برمى آید که منظور، فرزندان بالغى است که در مسیر پدران گام برمى دارند، در ایمان از آنها پیروى مى کنند، و از نظر مکتبى به آنها ملحق مى شوند.

این گونه افراد، اگر از نظر عمل، کوتاهى و تقصیراتى داشته باشند، خداوند به احترام پدران صالح، آنها را مى بخشد و ترفیع مقام مى دهد، و به درجه آنان مى رساند، و این موهبتى است بزرگ براى پدران و فرزندان.

ولى جمعى از مفسران، «ذُرِّیَّه» را در اینجا به معنى اعم تفسیر کرده اند، به طورى که اطفال خردسال را نیز شامل مى شود، اما این تفسیر با ظاهر آیه سازگار نیست; زیرا تبعیت در ایمان، دلیل بر رسیدن به مرحله بلوغ یا نزدیک آن است.

مگر این که گفته شود: اطفال خردسال در قیامت به مرحله بلوغ مى رسند، و آزمایش مى شوند، هر گاه از این آزمایش پیروز درآیند، ملحق به پدران مى شوند، چنان که این معنى در حدیثى در کتاب «کافى» آمده است، که از امام(علیه السلام) از اطفال مؤمنان سؤال کردند، در پاسخ فرمود: «روز قیامت که مى شود خداوند آنها را جمع مى کند، آتشى برمى افروزد و به آنها دستور مى دهد خود را در آتش بیفکنند، آنها که این دستور را عملى کنند، آتش براى آنها سرد و سالم مى شود و سعادتمندند، و آنها که سر باز زنند، از لطف خدا محروم مى شوند».

ولى، این حدیث، علاوه بر این که از نظر سند ضعیف است، اشکالات دیگرى در متن آن وجود دارد که اینجا جاى شرح آن نیست.

البته، هیچ مانعى ندارد که فرزندان خردسال نیز، به احترام پدران به بهشت روند، و در کنار آنها قرار گیرند، سخن در این است که آیا آیه فوق، ناظر به این مطلب مى باشد یا نه؟ گفتیم: تعبیر به پیروى از پدران در ایمان، نشان مى دهد که منظور بزرگسالان است.

به هر حال، از آنجا که ارتقاء این فرزندان به درجه پدران، ممکن است این توهم را به وجود آورد که از اعمال پدران برمى دارند و به فرزندان مى دهند، به دنبال آن آمده است: وَ ما أَلَتْناهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَیْء: «ما چیزى از اعمال آنها نمى کاهیم».

«ابن عباس» از پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) نقل مى کند که فرمود: اِذا دَخَلَ الرَّجُلُ الْجَنَّةَ سَأَلَ عَنْ اَبَوَیْهِ وَ زَوْجَتِهِ وَ وَلَدِهِ، فَیُقالُ لَهُ اِنَّهُمْ لَمْ یَبْلُغُوا دَرَجَتَکَ وَ عَمَلَکَ، فَیَقُولُ رَبِّ قَدْ عَمِلْتُ لِی وَ لَهُمْ فَیُؤْمَرُ بِاِلْحاقِهِمْ بِهِ: «هنگامى که انسان وارد بهشت مى شود، سراغ پدر و مادر و همسر و فرزندانش را مى گیرد، به او مى گویند: آنها به درجه و مقام و عمل تو نرسیده اند، عرض مى کند: پروردگارا! من براى خودم و آنها عمل کردم، در اینجا دستور داده مى شود که آنها را به او ملحق کنید».(1)

ماجراى ليلة المبيت

وَ مِنَ النّاسِ مَنْ يَشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَئُوفٌ بِالْعِبادِ

بعضى از مردم (با ايمان و فداكار، همچون على(عليه السلام (در «ليلة المبيت» به هنگام خفتن در جايگاه پيغمبر)صلى الله عليه وآله((، جان خود را به خاطر خشنودى خدا مى فروشند، و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.

مفسر معروف اهل تسنن «ثعلبى» مى گويد: هنگامى كه پيغمبر اسلام(صلى الله عليه وآله)تصميم گرفت به «مدينه» مهاجرت كند، براى اداى دين هاى خود و تحويل دادن امانت هائى كه نزد او بود على(عليه السلام) را به جاى خويش قرار داد و شب هنگام كه مى خواست به سوى غار «ثَور» برود و مشركان، اطراف خانه او را براى حمله به او، محاصره كرده بودند، دستور داد على(عليه السلام) در بستر او بخوابد و پارچه سبز رنگى (بُرْد حَضْرَمى) كه مخصوص خود پيغمبر بود روى خود بكشد، در اين هنگام خداوند به «جبرئيل» و «ميكائيل» وحى فرستاد:

من بين شما برادرى ايجاد كردم و عمر يكى از شما را طولانى تر قرار دادم كدام يك از شما حاضر است ايثار به نفس كند و زندگى ديگرى را بر خود مقدم دارد؟

هيچ كدام حاضر نشدند.

به آنها وحى شد، اكنون على(عليه السلام) در بستر پيغمبر خوابيده و آماده شده جان خويش را فداى او سازد، به زمين برويد و حافظ و نگهبان او باشيد.

هنگامى كه جبرئيل بالاى سر و ميكائيل پايين پاى على(عليه السلام) نشسته بودند، جبرئيل مى گفت: «بَه، بَه، آفرين بر تو اى على! خداوند به واسطه تو بر فرشتگان مباهات مى كند«.

در اين هنگام آيه فوق نازل گرديد(1) و به همين دليل آن شب تاريخى «ليلة  المبيت» ناميده شده است.

«ابن عباس» مى گويد: اين آيه هنگامى كه پيغمبر از مشركان كناره گرفته بود و به سوى غار مى رفت درباره على(عليه السلام) كه در بستر پيغمبر خوابيده بود نازل شد.(2)

»ابو جعفر اسكافى» مى گويد: جريان خوابيدن على(عليه السلام) در بستر پيغمبر(صلى الله عليه وآله)به تواتر ثابت شده و غير از كسانى كه مسلمان نيستند و افراد سبك مغز آن را انكار نمى كنند.(3)-(4)

* * *

1 بحار الانوار»، ج 19، ص 38، 39، 64 و 86، و ج 36، ص 40 و 43 .

2  بحار الانوار»، ج 19، ص56، ح 16، و ج 36، ص41، ح 3، و ص42، ح 5 .

3همان طور كه «ابن ابى الحديد» در «شرح نهج البلاغه»، ج 13، ص 261 و 262 ذكر كرده است; «الغدير»، ج 2، ص47.

4. ج دوم «الغدير» ص48 به بعد مى نويسد: «غزالى» در كتاب «احياء العلوم»، ج 3، ص238 و «گنجى» در كتاب «كفاية الطالب»، ص114 و «صفورى» در «نزهة المجالس»، ج 2، ص209 و «ابن صباغ مالكى» در كتاب «الفصول المهمة»، ص33، «سبط ابن جوزى حنفى» در «تذكرة الخواص»، ص21، «شبلنجى» در «نور الابصار»، ص86 و «احمد» در «مسند»، ج 1، ص348 و «تاريخ طبرى»، ج 2، ص 99 تا 101، و «ابن سعد» در كتاب «الطبقات»، ج 1، ص212، و «ابن هشام» در «سيرة»، ج 2، ص291 و «حلبى» در «سيره» خود و «تاريخ يعقوبى»، ج 2، ص29 جريان «ليلة المبيت» را نقل كرده اند.